اجرای عملی طرح الگوی دشت متعادل پایدار:

خراسان رضوی

با توجه به ابعاد گسترده طرح، برای پیاده‌سازی طرحِ الگوی دشت متعادل پایدار، شهرستان خواف در استان خراسان رضوی به دلایلی که شرح داده خواهد شد، به عنوان پایلوت انتخاب گردید:

در منطقه‌ی خواف، به‌دلیل خشک و کم‌آب بودن و البته وجود صنایع معدنی سنگان، هر دو نیاز یعنی آب و توسعه، الزامی بنظر می‌رسند. صنعت طی سالیان گذشته از روش‌های مختلف از جمله حفرِ چاه جدید، انتقال آب، برداشت در حداکثر مقدار قابل استحصال، درصدی از آب مورد نیاز خود را تأمین کرده است. این اقدام به هزینهٔ پایین‌رفتن سفرهٔ آب زیرزمینی، ایجاد تنش‌های شدید بین کشاورزان و صنعت و تخریبِ محیط زیست صورت گرفته است. البته شایان ذکر است حضور صنایع در منطقه موجب ایجاد اشتغال فراوان و خلق ثروت شده است. اما از منظر زیست‌محیطی و آبی، تنش‌های فراوانی خلق شده است. در دشت خواف، سالانه سطح آب زیرزمینی حدودا ۱۰۰ سانتی‌متر افت می‌کند که این چندین برابر میانگین جهانی است. در نتیجه بسیاری از کشاورزان، حرفهٔ کشاورزی را رها کرده یا مهاجرت می‌کنند که این امر آسیب‌های اجتماعی و امنیتی متعددی را ایجاد کرده است. وضعیت منابع آب زیرزمینی نیز طبق این آمار و ارقام، وخیم است. به‌طوری‌که از نظر برداشت آب از منابع آب زیرزمینی، دشت خواف سال‌هاست به عنوان دشت بحرانی و ممنوعه طبقه‌بندی شده‌است.

پیرو «تفاهم‌نامه با شرکت آب‌منطقه‌ای خراسان رضوی پیرامون تشکیل بازار آب محلی در دشت‌های خواف، زوزن، رشتخوار، کرات و تایباد» در تیر ماه 1400، طرح « الگوی دشت متعادل پایدار» در خواف به کمک تشکل‌آب‌بران منطقه و معتمدین دشت خواف که از کشاورزان هستند، اجرایی شد و امکان جابجایی موقت حجم آب قابل برداشت سالانه بین بهره‌برداران را امکان‌پذیر گردید.

در بانک و بازار حقوق آب در خواف متقاضیان فروش سهم‌آب (عمدتا بهره‌برداران کشاورزی منطقه) می‌توانند به شرط افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف آب و رعایت الگوی کشت، درصدی از سهم‌آب خود را به متقاضیان معتبر خرید آب واگذار نمایند. لذا به راحتی می‌توان تمامی یا بخشی از سهم‌آب متقاضیان خرید در مناطق معدنی منطقه (حتی در صورت حصول به طرح‌های توسعه‌ای صنایع در منطقه طی چند سال آینده) را از طریق بازار تامین کرد.

همچنین شایان ذکر است که تمامی متقاضیان خرید برای حضور در بازار باید استانداردهای زیر را برآورده سازند:

• چاه ایشان دارای پروانهٔ بهره‌برداری معتبر از شرکت آب‌منطقه‌ای (اداره منابع آب شهرستان خواف) باشد.
• چاه ایشان به کنتور هوشمند به‌روزرسانی‌شده (کالیبره شده) با قابلیت قطع‌کردن و قابلیت قرائت اطلاعات از کارت هوشمند، تجهیز شده باشد.
• مجوز خرید از شرکت آب‌منطقه‌ای (اداره منابع آب شهرستان خواف) را داشته باشد.

قزوین

الگوی دشت متعادل پایدار در استان قزوین، در خرداد ماه ۱۴۰۱ طی انعقاد تفاهم‌نامه‌ای بین استانداری قزوین، شرکت آب منطقه‌ای قزوین و شرکت رهروان سپهر اندیشه اجرایی شد. مطابق با این تفاهم‌نامه شرکت رهروان سپهر اندیشه در جایگاه کارگزار اجرای بانک و بازار آب در قزوین با اهداف زیر شروع به کار کرد:

• ارائه سازوکار و شیوه‌هایی مطابق با قوانین حاکمیتی برای تخصیص شارژ سالانهٔ بهره‌برداران در قالب بانک حقوق آب
• بهبود زیرساخت‌های مانیتورینگ مصرف آب بهره‌برداران از طریق نصب و بهره‌برداری و ارتقا کنتورهای هوشمند منطقه
• فراهمٔکردن بستر بازار حقوق آب جهت انتقال موقت آب از بخش‌های با بهره‌وری پایین به بخش‌های با بهره‌وری بالا مطابق با شرایطی که شرکت آب منطقه‌ای برای طرفین قرار می‌دهد.

سمنان

با توجه به نتایج مثبت اجرای طرح «الگوی دشت متعادل پایدار» در خراسان رضوی و شروع به کار آن در استان قزوین، شرکت آب منطقه‌ای سمنان نیز برای حل مشکلات تخصیص و شارژدهی و مدیریت مصرف آب دشت، طی تفاهم نامه‌ای در مرداد ۱۴۰۱، کارگزاری اجرای بانک و بازار حقوق آب را به شرکت رهروان سپهر اندیشه واگذار کرد که علاوه بر اهداف ذکر شده در بالا، جلوگیری از اضافه برداشت در منطقه و محدودشدن مبادلات آبی به بازار در اهداف این تفاهم‌نامه قرار دارد.